TÜRK DİZİLERİNDE KADIN: KARAKTERDEN TİPE
Tip ve karakter Tanzimat ile hayatımıza giren, edebiyat
derslerinde aşina olduğumuz iki kelime. Tip kişiyi tek bir yönüyle ele alır ve
toplumun geniş bir kesiminin kaba temsilidir. Kişisel farklılıkları yoktur. Bir
grubun özelliklerini taşır. Karakter ise bir bireyi her yönüyle ele alır.
Karakter bir grubun temsili değildir, yalnız kendini temsil eder.
Tanzimat romanının ilk örnekleri tiplerden oluşur. Dejenere
tip, aydın tipi, cariye tipi gibi bir liste yapabiliriz. Bu dönem romanlarında
kadının temsili de diğer roman kişileri gibi tipten öteye gidemez. Ya
cariyesinizdir, ya annesinizdir ya da hafif kadınsınızdır. (Hafif kadın
tabirini hocamız kullanırdı.) Bir cariyenin tip olup olmadığını incelerken
diğer cariyelerden farklı yönleri var mı diye bakıp karar verirdik. Cariyenin
hiçbir özgürlüğü yoktur ki farkı olsun. Bir cariyenin en büyük özgürlüğü
ağlamaktır. Cariye ağlıyorsa belki karakterdir diyebiliyorduk.
Romanın ilk örnekleri olduğundan bu çok görülmez tabi. Erkek
kişileri de tipten öteye gitmez. Öteki olarak görülenler de aynı kaderi
paylaşır. Çoğunlukla roman erkek kişiler etrafında döner, belki fark budur.
Romandan öncesine gidecek olursak destanlarda, halk
hikayelerinde de tipler vardır. Alp tipi, kadın tipi gibi. Burada kadın tipi
erkekten farklı değildir. At biner, güreşir, savaşır, yarışır. Göçebe kültürün
bir etkisi olsa gerek.
Daha ilkel dönemde bütün bunların tipten öteye geçmemesi,
geçirilmemesi iyidir. Halk böyle eğitilir bir yerde. Halk alıştırılır, halka adım
attırılır. Eğlenir, öğrenir, bir yerde kafa yormaya başlayabilir.
Tipi anlatırken öğrencilere hep Şaban tiplemesi örnek
verilir. Baktığımız zaman gerçek bir tiptir. Köyde yetişmiş, şehre gelince
afallamış, belki hin olmak adam çarpmak isteyen, çıkarcı ama aynı zamanda iyi
kalpli… Ve Türk filmlerinin, Yeşilçam'ın aşağı yukarı filmlerinde hep bir tip
vardır. Başrol de çokluk tiptir. Kolay tüketilir. Anlamak kolaylaşır. İzleyen
sadece duygusal bir doyum için izler. Zevk alır, ağlar, güler ve orada biter.
Günümüz dizilerine gelmeden evvel doksanlar ve iki binler
başında gerçek karakterler görürüz dizilerimizde. Özellikle belli dönemlerde
gerçek kadın karakterler vardır. Şaşıfelek Çıkmazı ve Yedi Tepe İstanbul
neredeyse kadın karakterler üzerinden ilerler. Geçmişe dönüp baktığımızda
genele hitap eden değil bir şekilde döneminden sıyrılan, eleştiren, amacı salt
zevk olmayan dizilerdir bunlar.
Sonrasında Çocuklar Duymasın çıkar meydana. Lakaplar
tiplerin kısa özetidir. Tam tip de diyemeyiz ama modern bir tip şekillenir bu
dizide. Eğlencelidir evet, çeşitli durumlara yorum getirir, ilerisi yoktur.
Günümüz dönem dizilerine denk gelmişseniz yazının başlığı işte bu dizilerde ortaya çıkıyor. Osmanlının ve Selçuklunun kuruluşunu anlatan
diziler. İki buçuk saate varan bir zaman nasıl doldurulur? Uzun bakışmalar,
yavaş çekimler, geriye dönüşler… Bütün bunlar insanın aklını kullanmaması için
var sanki. Dizi boyunca yapılan her şey ya iç sesle, ya geriye dönüşlerle
defalarca izleyiciye anlatılıyor. Bir plan yapılıyor. Ortalama bir zekanız
varsa hemen anlayacağınız bu plan, size en az iki kere anlatılıyor. Dizileri
izlerken asla düşünmeniz gerekmiyor. Epik sahnelerin çokluğu, ruh okşayıcı
tarafları ile size olmayan bir dünyanın kapısını aralıyor. Alice Harikalar
Diyarında’ya hoş geldiniz. Gelsin kılıç şaklamaları, gelsin geçmiş gün
güzellemeleri, gelsin de gelsin.
Her şeyin basitin de basite indirildiği bu dizilerde elbette
karakter yok herkes tip. Özellikle kadın ve ötekilerin tipi halkın algısını
şekillendirmeye yönelik ve bunaltıcı. Misal kadın tipi olarak üç kadın tipi
sayabiliriz. Saf temiz kadın, hilekar düzenbaz kadın, Müslüman olmayan kadın.
Saf temiz kadın hakkın yanında duran, savaşan, şifacı olan, doğuran ve Bey’ine
itaat eden kadın. Bey’i ne ederse kabul eder çünkü Bey’i ondan üstündür ve hep
iyi düşünür. Bir yerde Bey’i Tanrı ya da yarı Tanrı’dır, hata yapmaz. Eliyle
şifa dağıtsa da kılıç kuşansa da Bey’inin işine burnunu sokmaz. Sokmak da
istemez. Eski Türk filmlerinde aldatılan, iftiraya uğrayan kadınların sessiz bekleyişine
bürünür ve hakkın ortaya çıkmasını bekler. Sonuç olarak da hep hak ortaya
çıkar. Er ya da geç bu kadınlar mutlu olur, değer görür ve çok sevilir.
Hilekar kadın tipi ise iyi görünüp iş çevirir. Bey’inin
aklını çeler. Bu kadınların kocaları aslında iyidir ama şu hilekar kadınlar yok
mu hep onların fitnesine düşüp yanlış yola saparlar. Bu kadınlar tuzak kurar,
fitne çıkarır, hırslıdırlar. Yalan, zehir, pislik bunlardan sorulur. Olayların
sonunda ise bu kadınlar hep cezalandırılır, kötülükleri ortaya çıkar ve
kocaları onları terk eder.
Müslüman olmayan kadınlar ise düşmandır. Bu düşman
kadınlarla hep bir savaş vardır. Kötü kadınlardır. Çoğunlukla da Türk
Beylerinden etkilenirler. Müslüman olmayan kadınların iyi huylu olanları ise
Müslüman olup bir Türk Bey’i ile evlenir.
Bu kadın tiplerinin dışında iyi ve kötünün yanında iyiye ya
da kötüye yardım eden kadınlar da vardır da onlar da tipten fazlası değildir.
Tipleme bir eserde tercih edilebilir. Bunda bir problem yok
lakin tip dediğin şey çarpıtılmış olmamalı, kişilerin isteğine göre şekillenmiş
algı oluşturacak biçimde inşa edilmemeli. Hele ki bu algı böyle yavansa. Bu
kadın tiplerine bakınca şunu anlarsın ya iyisindir itaat edersin ya da
kötüsündür tuzak kurarsın. Kadın ya şeytandır ya Meryem. Kocasını rezil de eder
vezir de. Sevilmeyi hak etmek için itaat et, yoksa sevilmezsin. Çocuğun olmazsa
kumanı kendin seç, bu Bey’inin hakkıdır. Bu bir toplumu uyutma, algı oluşturma
çabasıdır. Kaç kişi bunu anlar bilinmez.
Sadece kadın değil Müslüman olmayanlar da içler açısı bir
şekilde karşımıza çıkıyor. Sarhoş, tuzak kuran, kadın çocuk ayırt etmeyen, hatta
çiğ et yiyen bir düşman çıkıyor karşımıza. Bakıp bakıp bu nedir diyorsunuz.
Sonrasında halk ise Bey’ine tapıyor, Bey’i eleştirenler hep
çıkarcı kişiler oluyor. Zor zamanlardan geçerken Bey otağında etler eksik olmazken halka
sürekli zor zamanlarda dişini sıkması öğüt ediliyor.
Bütün bu dizileri izlerken içinde bulunduğumuz şartları
görüyorum. Ve bütün bu dizilerde şu öğüt ediliyor: İtaat et ve zorluk çıkarma!
Yorumlar
Yorum Gönder
Sen nasıl yorum yapmak istiyorsan:
Seçeneklerden anonim olmayı seçebilir ya da sadece adını yazabilirsin. İstediğin sosyal medya profili ile giriş de yapabilirsin.