TÜRK DİZİLERİNDE KADIN: KARAKTERDEN TİPE

Tip ve karakter Tanzimat ile hayatımıza giren, edebiyat derslerinde aşina olduğumuz iki kelime. Tip kişiyi tek bir yönüyle ele alır ve toplumun geniş bir kesiminin kaba temsilidir. Kişisel farklılıkları yoktur. Bir grubun özelliklerini taşır. Karakter ise bir bireyi her yönüyle ele alır. Karakter bir grubun temsili değildir, yalnız kendini temsil eder.

Tanzimat romanının ilk örnekleri tiplerden oluşur. Dejenere tip, aydın tipi, cariye tipi gibi bir liste yapabiliriz. Bu dönem romanlarında kadının temsili de diğer roman kişileri gibi tipten öteye gidemez. Ya cariyesinizdir, ya annesinizdir ya da hafif kadınsınızdır. (Hafif kadın tabirini hocamız kullanırdı.) Bir cariyenin tip olup olmadığını incelerken diğer cariyelerden farklı yönleri var mı diye bakıp karar verirdik. Cariyenin hiçbir özgürlüğü yoktur ki farkı olsun. Bir cariyenin en büyük özgürlüğü ağlamaktır. Cariye ağlıyorsa belki karakterdir diyebiliyorduk.

Romanın ilk örnekleri olduğundan bu çok görülmez tabi. Erkek kişileri de tipten öteye gitmez. Öteki olarak görülenler de aynı kaderi paylaşır. Çoğunlukla roman erkek kişiler etrafında döner, belki fark budur.

Romandan öncesine gidecek olursak destanlarda, halk hikayelerinde de tipler vardır. Alp tipi, kadın tipi gibi. Burada kadın tipi erkekten farklı değildir. At biner, güreşir, savaşır, yarışır. Göçebe kültürün bir etkisi olsa gerek.

Daha ilkel dönemde bütün bunların tipten öteye geçmemesi, geçirilmemesi iyidir. Halk böyle eğitilir bir yerde. Halk alıştırılır, halka adım attırılır. Eğlenir, öğrenir, bir yerde kafa yormaya başlayabilir.

Tipi anlatırken öğrencilere hep Şaban tiplemesi örnek verilir. Baktığımız zaman gerçek bir tiptir. Köyde yetişmiş, şehre gelince afallamış, belki hin olmak adam çarpmak isteyen, çıkarcı ama aynı zamanda iyi kalpli… Ve Türk filmlerinin, Yeşilçam'ın aşağı yukarı filmlerinde hep bir tip vardır. Başrol de çokluk tiptir. Kolay tüketilir. Anlamak kolaylaşır. İzleyen sadece duygusal bir doyum için izler. Zevk alır, ağlar, güler ve orada biter.

Günümüz dizilerine gelmeden evvel doksanlar ve iki binler başında gerçek karakterler görürüz dizilerimizde. Özellikle belli dönemlerde gerçek kadın karakterler vardır. Şaşıfelek Çıkmazı ve Yedi Tepe İstanbul neredeyse kadın karakterler üzerinden ilerler. Geçmişe dönüp baktığımızda genele hitap eden değil bir şekilde döneminden sıyrılan, eleştiren, amacı salt zevk olmayan dizilerdir bunlar.

Sonrasında Çocuklar Duymasın çıkar meydana. Lakaplar tiplerin kısa özetidir. Tam tip de diyemeyiz ama modern bir tip şekillenir bu dizide. Eğlencelidir evet, çeşitli durumlara yorum getirir, ilerisi yoktur.

Günümüz dönem dizilerine denk gelmişseniz yazının başlığı işte bu dizilerde ortaya çıkıyor. Osmanlının ve Selçuklunun kuruluşunu anlatan diziler. İki buçuk saate varan bir zaman nasıl doldurulur? Uzun bakışmalar, yavaş çekimler, geriye dönüşler… Bütün bunlar insanın aklını kullanmaması için var sanki. Dizi boyunca yapılan her şey ya iç sesle, ya geriye dönüşlerle defalarca izleyiciye anlatılıyor. Bir plan yapılıyor. Ortalama bir zekanız varsa hemen anlayacağınız bu plan, size en az iki kere anlatılıyor. Dizileri izlerken asla düşünmeniz gerekmiyor. Epik sahnelerin çokluğu, ruh okşayıcı tarafları ile size olmayan bir dünyanın kapısını aralıyor. Alice Harikalar Diyarında’ya hoş geldiniz. Gelsin kılıç şaklamaları, gelsin geçmiş gün güzellemeleri, gelsin de gelsin.

Her şeyin basitin de basite indirildiği bu dizilerde elbette karakter yok herkes tip. Özellikle kadın ve ötekilerin tipi halkın algısını şekillendirmeye yönelik ve bunaltıcı. Misal kadın tipi olarak üç kadın tipi sayabiliriz. Saf temiz kadın, hilekar düzenbaz kadın, Müslüman olmayan kadın. Saf temiz kadın hakkın yanında duran, savaşan, şifacı olan, doğuran ve Bey’ine itaat eden kadın. Bey’i ne ederse kabul eder çünkü Bey’i ondan üstündür ve hep iyi düşünür. Bir yerde Bey’i Tanrı ya da yarı Tanrı’dır, hata yapmaz. Eliyle şifa dağıtsa da kılıç kuşansa da Bey’inin işine burnunu sokmaz. Sokmak da istemez. Eski Türk filmlerinde aldatılan, iftiraya uğrayan kadınların sessiz bekleyişine bürünür ve hakkın ortaya çıkmasını bekler. Sonuç olarak da hep hak ortaya çıkar. Er ya da geç bu kadınlar mutlu olur, değer görür ve çok sevilir.

Hilekar kadın tipi ise iyi görünüp iş çevirir. Bey’inin aklını çeler. Bu kadınların kocaları aslında iyidir ama şu hilekar kadınlar yok mu hep onların fitnesine düşüp yanlış yola saparlar. Bu kadınlar tuzak kurar, fitne çıkarır, hırslıdırlar. Yalan, zehir, pislik bunlardan sorulur. Olayların sonunda ise bu kadınlar hep cezalandırılır, kötülükleri ortaya çıkar ve kocaları onları terk eder.

Müslüman olmayan kadınlar ise düşmandır. Bu düşman kadınlarla hep bir savaş vardır. Kötü kadınlardır. Çoğunlukla da Türk Beylerinden etkilenirler. Müslüman olmayan kadınların iyi huylu olanları ise Müslüman olup bir Türk Bey’i ile evlenir.

Bu kadın tiplerinin dışında iyi ve kötünün yanında iyiye ya da kötüye yardım eden kadınlar da vardır da onlar da tipten fazlası değildir.

Tipleme bir eserde tercih edilebilir. Bunda bir problem yok lakin tip dediğin şey çarpıtılmış olmamalı, kişilerin isteğine göre şekillenmiş algı oluşturacak biçimde inşa edilmemeli. Hele ki bu algı böyle yavansa. Bu kadın tiplerine bakınca şunu anlarsın ya iyisindir itaat edersin ya da kötüsündür tuzak kurarsın. Kadın ya şeytandır ya Meryem. Kocasını rezil de eder vezir de. Sevilmeyi hak etmek için itaat et, yoksa sevilmezsin. Çocuğun olmazsa kumanı kendin seç, bu Bey’inin hakkıdır. Bu bir toplumu uyutma, algı oluşturma çabasıdır. Kaç kişi bunu anlar bilinmez.

Sadece kadın değil Müslüman olmayanlar da içler açısı bir şekilde karşımıza çıkıyor. Sarhoş, tuzak kuran, kadın çocuk ayırt etmeyen, hatta çiğ et yiyen bir düşman çıkıyor karşımıza. Bakıp bakıp bu nedir diyorsunuz.

Sonrasında halk ise Bey’ine tapıyor, Bey’i eleştirenler hep çıkarcı kişiler oluyor. Zor zamanlardan geçerken Bey otağında etler eksik olmazken halka sürekli zor zamanlarda dişini sıkması öğüt ediliyor.

Bütün bu dizileri izlerken içinde bulunduğumuz şartları görüyorum. Ve bütün bu dizilerde şu öğüt ediliyor: İtaat et ve zorluk çıkarma!

Yorumlar

Bu blogdaki popüler yayınlar

NELYUBOV (SEVGİSİZ) FİLMİ YA DA KÖR KÖR PARMAĞIM GÖZÜNE

Feminist Filmler Listesi, Feminist Film Listesi ya da Kişisel Kadın Filmleri Listem

Ahmet Amca

DANTE'NİN CEHENNEMİ ve THE GOOD PLACE

Yeşilin Kızı Anne ya da artık Anne White An E